تفکر تکفیری
هفته گذشته در برنامهای با نام «الفکر التکفیری و مرجعیته السلفیه و مصادره و احکامه» از سلسله برنامههای «البنیان» که از شبکه «الکوثر» پخش میشد، بحثی پیرامون رویکرد تکفیری درگرفت. کارشناسان این برنامه «شیخ محمد الجاویش» استاد الازهر و «طارق عفیفی» بودند. نکته‌هایی از مطالب این دو کارشناس به عنوان تبیینکننده نظرهایی از اهل عامه برایم جالب بود. در اینجا به برخی از مطالب ارائه‌شده توسط این کارشناسان اشاره میکنم.
شیخ محمد الجاویش: تکفیریها از جنس خوارج اند و به ازرق (ازرقیه) برمیگردند. مشخصه تفکرشان، عداوت با علی علیه السلام و انکار مقام ایشان است. متأثر از ابن تیمیه و عبدالوهاب هستند. برخلاف ایده تکفیریها، در منابع حدیثی داریم که هرکس «لااله الا الله» بر زبان جاری کند، مال و خونش محترم است. راجع به امیرالمومنین، علی علیه السلام نیز این حدیث معروف هست که «لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ، وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مُنَافِق»
طارق عفیفی: این اندیشه به ابن تیمیه برمیگردد. بنابر آیه قرآن در مواجهه با غیرمسلمین، «بر» بر «قسط» تقدم دارد: «لا یَنْهاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقاتِلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِین» اتفاقاً مجموعه کارهاشان با ادعای اجرای حدود الهی تناقض دارد؛ ایشان وقتی داخل شهری میشوند، عرض و خون و مال همه اهالی شهر و مسلمین را حلال میشمرند. این افراد فرقی با خوارج گذشته ندارند. همه این رویکردهای تکفیری، علیرغم برخی اختلافهاشان، شیوه و رویکرد واحدی دارند. راجع به تمایلشان به حلال شمردن جان مسلمین این حدیث نبوی کار را روشن کرده: «وَ إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّى یَقُولُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه». نگرانی اهل تکفیر هم با این حدیث نبوی به این مضمون که پس از من کفر به امتم برنمیگردد، بیمورد است. در این اوضاع وظیفه علما تصحیح مفاهیم موجود در اذهان مسلمین است.
احترام میهمانان این برنامه به اهل بیت علیهم السلام و امیرالمومنین علیه السلام برایم جالب بود. آن طور که متوجه شدم، محل برگزاری برنامه نیز مسجد یا مکانی منسوب به امام حسین علیه السلام بود (احتمالاً مسجد کنار رأس الحسین علیه السلام در قاهره). در منابع شیعه برخی موارد فوق مورد اشاره قرار گرفته است، احادیث زیر نمونه هایی از این مواردند:
الْإِسْلَامُ هُوَ الْإِقْرَارُ بِالشَّهَادَتَیْنِ وَ هُوَ الَّذِی یُحْقَنُ بِهِ الدِّمَاءُ وَ الْأَمْوَالُ وَ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ فَقَدْ حُقِنَ مَالُهُ وَ دَمُهُ إِلَّا بِحَقَّیْهِمَا وَ عَلَى اللَّهِ حِسَابُهُ وَ الْإِیمَانُ هُوَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَقْدٌ بِالْقَلْبِ وَ عَمَلٌ بِالْجَوَارِحِ وَ أَنَّهُ یَزِیدُ بِالْأَعْمَالِ وَ یَنْقُصُ بِتَرْکِهَا و ... (بحارالانوار، ج 65، ص 291)
ابن عقدة، أنبأنا الحسین بن عبد الرحمن بن محمّد، أنبأنا أبی، أنبأنا عبد النور بن عبد اللّه بن سنان، عن الأعمش، عن عدی بن ثابت، عن زر عن علیّ قال: عهد إلیّ رسول اللّه صلى اللّه علیه و سلم أنّه لا یحبّک إلّا مؤمن و لا یبغضک إلّا منافق (فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام، ص 29- نویسنده مورد وثوق عامه و شیعه است)
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْهَمَدَانِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هِشَامٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ السَّائِحُ قَالَ سَمِعْتُ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ الْعَسْکَرِیَّ یَقُولُ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع یَا عَلِیُّ لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مَنْ طَابَتْ وِلَادَتُهُ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مَنْ خَبُثَتْ وِلَادَتُهُ وَ لَا یُوَالِیکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُعَادِیکَ إِلَّا کَافِرٌ فَقَامَ إِلَیْهِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مَسْعُودٍ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ عَرَفْنَا عَلَامَةَ خَبِیثِ الْوِلَادَةِ وَ الْکَافِرِ فِی حَیَاتِکَ بِبُغْضِ عَلِیٍّ وَ عَدَاوَتِهِ فَمَا عَلَامَةُ خَبِیثِ الْوِلَادَةِ وَ الْکَافِرِ بَعْدَکَ إِذَا أَظْهَرَ الْإِسْلَامَ بِلِسَانِهِ وَ أَخْفَى مَکْنُونَ سَرِیرَتِهِ فَقَالَ ع یَا ابْنَ مَسْعُودٍ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ إِمَامُکُمْ بَعْدِی وَ خَلِیفَتِی عَلَیْکُمْ فَإِذَا مَضَى فَابْنِیَ الْحَسَنُ إِمَامُکُمْ بَعْدَهُ وَ خَلِیفَتِی عَلَیْکُمْ فَإِذَا مَضَى فَابْنِیَ الْحُسَیْنُ إِمَامُکُمْ بَعْدَهُ وَ خَلِیفَتِی عَلَیْکُمْ ثُمَّ تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ وَاحِدٌ بَعْدَ وَاحِدٍ أَئِمَّتُکُم .... (کمال الدین و تمام النعمة، ج. 1، ص 261)
عَنِ الْمُظَفَّرِ بْنِ نَفِیسٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْهُذَیْلِ عَنِ الْفَتْحِ بْنِ قُرَّةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَلَفٍ (عَنْ یُونُسَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ) عَنِ ابْنِ لَهِیعَةَ عَنْ أَبِی الزُّبَیْرِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ لِعَلِیٍّ ع لَا یُحِبُّکَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا یُبْغِضُکَ إِلَّا مُنَافِق .... (وسائل الشیعه، ج. 2، ص. 319)
عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَکُمْ حَتَّى تَشْهَدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّی مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ فَإِذَا فَعَلْتُمْ ذَلِکَ حَقَنْتُمْ بِهَا أَمْوَالَکُمْ وَ دِمَاءَکُمْ إِلَّا بِحَقِّهَا وَ کَانَ حِسَابُکُمْ عَلَى اللَّه (المحاس، ج. 1، ص. 248)
الخصال أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ الْکَرْخِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِعَلِیٍّ أُعْطِیتُ فِیکَ تِسْعَ خِصَالٍ ثَلَاثٌ فِی الدُّنْیَا وَ ثَلَاثٌ فِی الْآخِرَةِ وَ اثْنَتَانِ لَکَ وَ وَاحِدَةٌ أَخَافُهَا عَلَیْکَ وَ أَمَّا الثَّلَاثُ الَّتِی فِی الدُّنْیَا فَإِنَّکَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی فِی أَهْلِی وَ قَاضِی دَیْنِی وَ أَمَّا الثَّلَاثُ الَّتِی فِی الْآخِرَةِ فَإِنِّی أُعْطَى لِوَاءَ الْحَمْدِ فَأَجْعَلُهُ فِی یَدِکَ وَ آدَمُ وَ ذُرِّیَّتُهُ تَحْتَ لِوَائِی وَ تُعِینُنِی عَلَى مَفَاتِیحِ الْجَنَّةِ وَ أُحَکِّمُکَ فِی شَفَاعَتِی لِمَنْ أَحْبَبْتَ وَ أَمَّا اللَّتَانِ لَکَ فَإِنَّکَ لَمْ تَرْجِعْ بَعْدِی کَافِراً وَ لَا ضَالًّا وَ أَمَّا الَّتِی أَخَافُهَا عَلَیْکَ فَغَدْرَةُ قُرَیْشٍ بِکَ بَعْدِی یَا عَلِی (بحارالانوار، ج 40، ص 35)
